Ngày
11/4, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Việt Nam và Viện
Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam phối hợp tổ chức buổi “Đối thoại với các nhà
khoa học để tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình đăng ký, nghiên cứu, nghiệm
thu các đề tài, dự án, chương trình nghiên cứu khoa học”. Ủy viên Trung ương Đảng
(UVTW), Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam tham dự buổi Đối thoại.
Cùng
dự có các đồng chí: UVTW Đảng, Bộ trưởng Bộ KH&CN Chu Ngọc Anh; UVTW Đảng,
Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam Châu Văn Minh; Chủ tịch Viện Hàn lâm
Khoa học xã hội Việt Nam Nguyễn Quang Thuấn; Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân
Hà; Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Nguyễn Văn Tùng; cùng các nhà khoa học của
Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam.
Tại
buổi đối thoại, các nhà khoa học đã chia sẻ thẳng thắn, cởi mở các vướng mắc,
khó khăn khi triển khai các đề tài, dự án, chương trình nghiên cứu khoa học. Đồng
thời đề xuất với Phó Thủ tướng và các bộ, ngành liên quan các vấn đề về cơ chế,
chính sách tài chính cho hoạt động KH&CN; quy trình xét, phê duyệt đề tài; ứng
dụng và triển khai công nghệ; xây dựng lực lượng cán bộ KH&CN... nhằm tháo
gỡ khó khăn, vướng mắc, cải cách thủ tục hành chính, tăng cường hiệu quả công
tác quản lý, nghiên cứu khoa học, đầu tư của nhà nước đối với KH&CN.
Thực
tế, mặc dù đầu tư Ngân sách Nhà nước cho KH&CN đã được ưu tiên nhưng vẫn
chưa đáp ứng đủ với nhu cầu phát triển, đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu khoa
học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong khi trên thế giới, mức độ
đầu tư cho KH&CN của Việt Nam thuộc mức thấp, cả về tổng mức tuyệt đối và
cường độ trên đầu cán bộ nghiên cứu. Trung bình kinh phí cho hoạt động nghiên cứu
khoa học và phát triển công nghệ trên một cán bộ nghiên cứu của Việt Nam hiện
nay chỉ tương đương 50% so với Thái Lan, 25% so với Malaysia, 15% so với Trung
Quốc và Singapore, 10% so với Hoa Kỳ.
Việc
đầu tư từ Ngân sách Nhà nước cho các tổ chức KH&CN còn dàn trải, chưa thực
sự chú trọng tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho các tổ chức
KH&CN trong một số ngành, lĩnh vực lợi thế của Việt Nam cần ưu tiên phát
triển để hình thành một số tổ chức KH&CN mạnh đạt trình độ khu vực và quốc
tế. Với cách đầu tư như hiện nay, Việt Nam khó có được hạ tầng KH&CN, tổ chức
KH&CN, phòng thí nghiệm có tầm cỡ khu vực và quốc tế, có năng lực đồng hành
và hỗ trợ nền kinh tế hiệu quả. Do vậy cần phải có các giải pháp vừa tăng cường
hiệu quả nguồn đầu tư hiện có vừa mở rộng, tăng cường xã hội hóa đầu tư cho tiềm
lực KH&CN.
Tại
buổi đối thoại, ông Nguyễn Đình Công, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt
Nam cho biết: Hiện công tác quản lý các đề tài, dự án, nhiệm vụ KH&CN chủ yếu
theo Thông tư liên tịch 55/2015/TTLT-BTC-BKHCN về định mức xây dựng phân bổ dự
toán và quyết toán kinh phí đối với nhiệm vụ KH&CN có sử dụng Ngân sách Nhà
nước và Thông tư liên tịch số 27/2015/TTLT-BTC-BKHCN quy định về khoán chi thực
hiện nhiệm vụ KH&CN sử dụng Ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, sau hơn 2 năm
triển khai đã phát sinh một số khó khăn, bất cập. Các nhà khoa học cho rằng các
quy định còn chưa sát với thực tế triển khai nghiên cứu; thời gian triển khai từ
ý tưởng khoa học đến phê duyệt thực hiện và chuyển giao ứng dụng còn dài, có
nguy cơ hành chính hóa nghiên cứu khoa học; còn thiếu sự tin tưởng ủng hộ của
cơ quan quản lý đối với nhà khoa học khi thực hiện nhiệm vụ; phương pháp xác định
theo công lao động là chưa hợp lý;...
Ông
Nguyễn Đình Kỳ - Phó Chủ nhiệm kiêm Chánh Văn phòng Chương trình Tây Nguyên
2016 – 2020 cho rằng, “với hơn 40 năm công tác trong ngành khoa học, tôi đánh
giá KH&CN giai đoạn hiện nay khá cở mở, đánh giá cao việc nhà nước đã tiếp
cận với các nhà khoa học với việc ra đời Luật KH&CN sửa đổi, Luật Chuyển
giao công nghệ sửa đổi. Thời gian chỉnh sửa các văn bản cho phù hợp thực tiễn
cũng rất kịp thời, rút ngắn được đáng kể thời gian cho người làm khoa học. Quá
trình đăng ký đề tài mặc dù đã được tháo gỡ, thông quan nhiều thông tư, nghị định
nhưng việc đăng ký đề tài đôi khi còn dài làm mất đi tính thời sự của, nóng hổi,
đam mê của các nhà khoa học.
PGS.TS.
Bùi Minh Trí, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành, Viện Hàn lâm Khoa học Xã
hội Việt Nam chia sẻ, “tôi rất vui mừng khi thấy Chính phủ hiện nay đã rất quan
tâm đến KH&CN, tích cực tháo gỡ khó khăn trong quá trình thực hiện. Đây
cũng là một động lực cho các nhà khoa học”. Thông tư 55 đã tháo gỡ nhiều khó
khăn cho nhà khoa học, tuy nhiên, trong thời gian tới, Nhà nước nên có chính
sách có tính đặc thù cho vùng sâu, vùng xa để giải quyết triệt để các vấn đề đặt
ra.
Phát
biểu tại buổi Đối thoại, Bộ trưởng Bộ KH&CN Chu Ngọc Anh chia sẻ ý kiến về
các vướng mắc, khó khăn trong quá trình triển khai đề tài, dự án, nhiệm vụ
KH&CN với các nhà khoa học. Đồng thời cho rằng, chúng ta đã trải qua nhiều
chặng đường và hiện đang tập trung cao độ để giải phóng sức lao động và tạo điều
kiện thuận lợi nhất cho nhà khoa học. Chặng đường trước đây chủ yếu là đối tượng
tổ chức KH&CN, viện nghiên cứu, trường đại học, bây giờ xoay trục sang các
doanh nghiệp. Doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia,
có nghĩa là bắt đầu đến nghiên cứu ứng dụng, và tất cả các hoạt động liên quan
khi gắn với doanh nghiệp sẽ đặt ra những nền tảng rất quan trọng. “Đây là quá
trình nỗ lực rất dài. Từ phía Bộ KH&CN, cơ quan quản lý chúng tôi rất cảm
ơn đồng chí Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, các Giáo sư, nhà khoa học đã tham dự buổi
đối thoại hôm nay để tiếp tục chặng đường, đưa ra những vấn đề để có thể tháo gỡ
được”, Bộ trưởng nói.
Về
các vấn đề cụ thể, Bộ trưởng cho biết, có những nội dung vướng ở cấp thông tư đều
đã được giải quyết, hay ở cấp độ Luật thì Bộ KH&CN và Bộ Tài chính đã phối
hợp rất chặt chẽ phải tháo gỡ, gốc là phải tháo gỡ được tài chính công. Hiện
các Luật sửa đổi đều đã đảm bảo theo dõi được tài sản theo 2 điểm: việc đầu tư
cho nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, máy móc trang thiết bị và kết quả nghiên cứu.
Chúng ta tạo thành 1 hệ thống rất kín, theo dõi tiếp thương mại hóa thế nào,
phân chia ra sao. Tinh thần này Luật KH&CN (sửa đổi) và Luật CGCN (sửa đổi)
đã đề cập đến. Còn những gì vướng mắc chúng tôi tiếp tục lắng nghe để tiếp tục
tháo gỡ ngay với tinh thần như vậy.
Theo
Bộ trưởng Chu Ngọc Anh, Bộ KH&CN đã và đang phối hợp chặt chẽ với các bộ
ngành liên quan, hiện đã triển khai thành công ở khối nghiên cứu khoa học cơ bản.
Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia là ví dụ. Cộng đồng khoa học đã đánh giá ở 2
khối công nghệ và khoa học xã hội đều có sự đổi mới rõ rệt, trong đó có cơ chế
khoán. “Đối với khối nghiên cứu ứng dụng và doanh nghiệp, thời gian tới chúng
tôi sẽ tiếp tục tập trung tháo gỡ. Có thể khẳng định, chúng ta đang đi đúng chặng
đường trong bối cảnh hội nhập. Chúng tôi sẽ phối hợp với các Bộ ngành rà soát tất
cả các hoạt động, kể cả đầu tư tiềm lực cho KH&CN, xác định tập trung trọng
tâm trọng điểm nào. Còn những gì cần điều chỉnh thì chuẩn bị cho giai đoạn tiếp
theo”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Phó
Thủ tướng Vũ Đức Đam đánh giá cao những nỗ lực giải quyết khó khăn, vướng mắc
trong công tác thực hiện nhiệm vụ khoa học thời gian qua. Phó Thủ tướng xác định
trong công tác khoa học, điều cốt lõi đối với các nhà khoa học là quyền tự chủ
về chuyên môn, cùng với đó là tự chủ về tài chính, bộ máy và nhân sự.
Phó
Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành cần rà soát các cơ chế liên quan đến quyền tự
chủ cho các nhà khoa học, tạo điều kiện thuận lợi trong nghiên cứu khoa học. Đặc
biệt, cần có những cơ chế, giải pháp để có kinh phí bổ sung hoặc lập báo cáo về
quy định tỷ lệ dự phòng đặc thù cho khoa học trong thực hiện đề tài, nhất là những
đề tài bổ sung gấp rút theo đúng tình hình mới. Phó Thủ tướng cũng yêu cầu quy
trình đăng ký nghiệm thu đề tài khoa học phải công khai minh bạch, tránh chồng
chéo trong nghiên cứu và thực hiện đề tài khoa học, phải làm rõ tính thực tiễn
của Đề tài khoa học sau khi được nghiệm thu.
Phó
Thủ tướng đề nghị Bộ KH&CN, Bộ Tài chính nghiên cứu thêm cơ chế chính sách
để vấn đề sở hữu trí tuệ, tài sản trong quá trình hoạt động khoa học để mang lại
hiệu quả cho các đơn vị, cơ sở khoa học nghiên cứu ra đề tài. Đồng thời, có cơ
chế mạnh hơn để các chủ nhiệm đề tài có thể ký hợp đồng với những người làm
khoa học ngoài biên chế tham gia nghiên cứu khoa học.
Nguồn:
Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển truyền thông KH&CN