Mạ khay
là một trong những kỹ thuật vượt trội trong quy trình sản xuất so với cách gieo
mạ thông thường. Gieo mạ khay đang ngày càng được nhân rộng ra sản xuất vì đây
là tiến bộ kỹ thuật mới có tính hiệu quả và thực tiễn rất lớn, sau`đây xin giới thiệu kỹ thuật sản xuất và
phương pháp chăm sóc mạ khay để bà con nông dân tham khảo.
1. Về giống và thời vụ sản xuất và
chăm bón mạ khay
Các giống có thời gian sinh trưởng ngắn đều có thể sử dụng để
gieo mạ khay. Nên lựa chọn các giống nằm trong cơ cấu giống của tỉnh, huyện, xã
để đảm bảo cơ cấu giống phù hợp. Bên cạnh đó cần bố trí thời vụ hợp lý để rải
vụ, đáp ứng nhu cầu mạ cho địa phương.
2. Chuẩn bị giá thể làm mạ khay
Giá thể để gieo mạ khay gồm: đất bột, mùn cưa (hoặc rơm rạ đã
xử lý hoai mục) và phân bón.
2.1. Chuẩn bị và xử
lý đất làm mạ khay
- Đất để gieo mạ khay có yêu cầu khá nghiêm ngặt. Nên lựa
chọn loại đất đỏ Bazan, đất phù sa, đất màu. Không chọn đất có thành phần cơ
giới nhẹ, đất cát, đất cát pha vì đất này khả năng giữ nước và phân kém.
- Không sử dụng đất có nhiều
sỏi đá, đất nơi ao tù nước đọng, đất nơi trũng lầy thụt vì chứa nhiều khí độc
ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của bộ rễ.
- Đất sau khi được chọn phải xử lý phơi ải và và sàng, phân
loại để loại bỏ tạp chất, loại bỏ hạt có kích thước lớn. Đất được làm xong thì chia
thành 2 phần (khoảng 70-80% dùng để trộn giá thể; 20-30% dùng để phủ bề mặt sau
khi gieo hạt).
2.2. Lựa chọn và xử lý mùn cưa làm giá thể mạ khay
- Nên sử dụng mùn cưa từ các cây gỗ tạp, mùn tạp. Không chọn
mùn cưa từ gỗ lim, sến, táu, mùn cưa từ các cây chứa nhiều tinh dầu.
- Mùn cưa đưa về đổ thành đống
như đối với đất, để mùn cưa biến màu mới tiến hành phân loại và sàng. Sau khi
sàng mùn song tiến hành đánh đống cho mùn hả hơi trong một vài ngày mới dùng để
trộn vào giá thể.
2.3. Lựa chọn và xử lý phân bón làm
giá thể mạ khay
Chỉ nên sử dụng phân đơn, phân hữu cơ vi sinh hoặc phân bón chuyên
dùng cho cây mạ (dạng bột). Không nên sử dụng phân tổng hợp NPK dạng hạt vì hạt
phân lớn, khó tan ngay, dinh dưỡng không đồng đều và dễ gây sót phân. Đối với
đạm tốt nhất nên sử dụng đạm ure hạt nhỏ, lân và kali clorua dạng bột mịn,
không vón cục.
Sau khi lựa chọn được thành phần làm giá thể, cần trộn giá
thể gieo mạ khay. Có thể áp dụng 3 công thức phối trộn như sau: - 1m3 đất
+ 0,4-0,5m3 mùn cưa + 1,6 kg đạm ure + 8 kg lân + 1,6 kg kali clorua; -
1m3 đất + 0,3 m3 mùn cưa + 1,7 kg đạm ure + 10 kg lân + 1,7 kg kali
clorua; - 1m3 đất + 0,3 m3 mùn cưa + Phân bón chuyên dùng cho cây mạ
(mạ khay, mạ dược, mạ sân).
Giá thể
sau khi được phối trộn cần đưa vào kho ủ, tủ bạt để tạo điều kiện cho các phản ứng
sinh hoá trong khối giá thể xảy ra. Kho ủ phải đảm bảo khô ráo, không có nắng
mưa. Thời gian ủ giá thể từ 15-20 ngày. Trước khi đưa ra làm mạ phải phơi giá
thể trên nền sân từ 12-15 giờ để thoát hết chất độc trong quá trình ủ, sau đó mới
đưa vào khay để gieo mạ.
3. Chuẩn bị khay làm mạ
Thông thường để đủ mạ cấy cho 1 sào cần từ 10-12 khay. Nếu
cấy bằng tay thì làm mạ trên khay nào cũng được; tuy nhiên làm mạ cho máy cấy
thì tuỳ theo từng máy cấy để lựa chọn khay cho phù hợp. Ví dụ: Máy cấy xuất xứ
từ Nhật Bản (Kobota) kích thước hàng sông cấy là 28 cm, loại khay tương ứng là
30x60 cm; Máy cấy xuất xứ từ Hàn Quốc kích thước hàng sông cấy là 23 cm, loại
khay tương ứng là 25x60 cm; Máy cấy xuất xứ từ Trung Quốc kích thước hàng sông
cấy là 21 cm, loại khay tương ứng là 23x60 cm.
4. Chuẩn bị hạt giống gieo mạ khay
- Hạt giống phải đảm bảo sáng, mẩy, sạch sâu bệnh, không có
lẫn tạp, tỷ lệ nảy mầm cao >85%.
- Lượng giống cần thiết
trên một khay mạ: Đối với khay 30 x 60 cm: Hạt khô dạng hạt nhỏ cần
75-80g/khay; hạt khô dạng hạt to cần 150-155 g/khay; Đối với khay 25 x 60 cm:
Hạt khô dạng hạt nhỏ cần 60-65g/khay; hạt khô dạng hạt to cần 125-130 g/khay.
- Xử lý hạt giống trước
khi ngâm ủ: Để đảm bảo mật độ gieo, cần xử lý loại bỏ lép lửng trước khi
ngâm: tiến hành phơi lại hạt giống trong nắng nhẹ 4-5 giờ, sàng sẩy loại bỏ hạt
lép, lửng (đối với lúa thuần) và hạt lép (đối với lúa lai).
Hạt giống sau khi được xử lý cần rửa sạch và ngâm tiếp vào
nước sạch từ 24-36 h (đối với lúa lai), 48-60h (đối với lúa thuần) ở vụ Xuân.
16-18h (đối với lúa lai), 24-36h (đối với lúa thuần) ở vụ Mùa tuỳ theo từng
giống. Cứ 6-8 giờ (đối với lúa lai) và 8-10 giờ (đối với lúa thuần) thay nước
đãi chua một lần. Sau khi hạt hút đủ nước (hạt trong, phôi mầm trắng đều) thì
vớt ra, rửa sạch, để ráo và ủ thúc mầm.
Hạt giống đạt tiêu chuẩn gieo mạ khay.
- Ủ giống: Vụ xuân chọn nơi kín gió, tạo mọi
điều kiện để tăng nhiệt ngay từ ngày đầu đạt 30-320C. Vụ mùa ủ nơi thoáng mát,
che đậy đơn giản hơn. Cần kiểm tra thường xuyên tránh thóc giống ủ quá nóng, ngọt
qua nước để rửa chua và đảm bảo đủ ẩm. Hạt giống sau khi ủ phải đảm bảo nứt
nanh hoàn toàn; rễ, mầm không dài quá ½ chiều dài kích thước hạt lúa.
5. Gieo mạ khay
- Chuẩn bị khay trước
khi gieo mạ: Cho giá thể vào 2/3 khay. Sắp xếp khay thẳng hàng và theo khối
lượng giống có thể mang theo 1 lần.
- Chuẩn bị dụng cụ và
vật dụng gieo mạ gồm: Nước tưới; thùng ô doa tưới nước lỗ nhỏ; cân đồng hồ,
tấm chắn hạt rơi vãi; thúng đựng; xe rùa; xe vận chuyển khay…
- Gieo mạ: + Trước
khi gieo, dùng ô doa tưới đẫm nước lên phần giá thể đã được chuẩn bị trên khay,
đợi ráo nước mới tiến hành gieo mạ.
+ Để mật độ
gieo đồng đều, cần chia lượng giống gieo trên số khay đã xác định thành 2 phần
(một phần 70% hạt giống, một phần 30% hạt giống) và gieo thành 2 lần. Có thể
gieo hạt bằng tay hoặc bằng máy gieo hạt.
+ Sau khi gieo
hạt đảm bảo mật độ trên khay, ta dùng ô doa tưới nước lại lần nữa để lúa trồi mầm
giống lên trên và trải đều trên mặt khay.
+ Tiến hành phủ lớp đất trên mặt kín hết hạt giống trong khay
(bề dày của đất phủ khoảng 0,5-0,7 cm).
Mạ khay đạt tiêu chuẩn khi cấy.
6. Chăm sóc mạ khay sau gieo
- Giai
đoạn hoạt hoá mầm mạ: Sau khi gieo, xếp khay mạ thành chồng
cao rồi đem vào nhà ủ, giữ ấm cho mạ tiếp tục mọc qua lớp đất mặt và kích thích
mạ mọc đều trong khay. Thời gian để trong nhà ủ khoảng 50-60 giờ. Khi mạ đủ
thời gian và với bao lá mầm trên khay đều, khoẻ, thì đưa mạ ra khu vực chăm sóc
để thuận lợi cho chăm sóc và theo dõi mạ cho đến lúc cấy.
- Giai đoạn chăm sóc mạ non: Mạ sau khi qua
giai đoạn hạt hoá mầm được chuyển ra khu vực chăm sóc trong thời gian 5-7 ngày
(tuỳ theo vụ), trong giai đoạn này phải chú ý kiểm soát nhiệt độ ở mức vừa phải
(mùa hè phải làm nhà che bằng lưới đen hoặc để nơi có bóng râm để tránh hiện tượng
khô héo táp lá, mùa đông phải che phủ nilon để tránh rét), thường xuyên kiểm
tra độ ẩm và tưới ẩm kịp thời, không để hiện tượng thiếu nước diễn ra ở giai đoạn
này.
- Giai đoạn lột mạ và chăm sóc mạ cấy: Khi mạ đạt 1,5-2 lá thật,
lúc này các rễ mạ quấn vào nhau và tạo thành 1 tảng, tiến hành lột mạ ra khỏi
khay và đặt mạ xuống nền đất có trải 1 lớp nilon mỏng (không đặt mạ trực tiếp
xuống nền sân gạch, xi măng vì nền hút ẩm và không giữ ấm được chân mạ). Chăm
sóc giai đoạn này phải chú ý đến nhiệt độ, độ ẩm và sâu bệnh trên mạ. u nước
trên khay nhất là ở vụ mùa.
- Luyện mạ: Đối với vụ Xuân, thời điểm gieo mạ nhiệt độ thấp
và thường rét đậm, rét hại kéo dài, do đó mạ sau khi được lột ra khỏi khay và đặt
trên nền nilon phải được che phủ nilon 100%. Để mạ thích nghi dần với điều kiện
thời tiết bên ngoài và tạo điều kiện cho mạ cứng cây, đanh dảnh cần tiến hành
luyện mạ, thời gian khoảng 4-5 ngày trước khi cấy.
Một số lưu ý đối với cấy máy: Đồng ruộng trước
khi cấy phải bằng phẳng, nhuyễn bùn, sạch cỏ dại. Nhất thiết phải để bùn lắng 1
ngày sau khi bừa tráng lần cuối mới đưa máy xuống cấy. Khi cấy chỉ để nước săm
sắp mặt ruộng hoặc chỉ cần nhão bùn và điều chỉnh mật độ máy cấy phù hợp với từng
giống. Giữ mực nước nông trong ruộng sau khi cấy. Tiến hành chắm dặm kịp thời
những vị trí khuyết mật độ ngay sau khi lúa bén rễ, chỉ chắm dặm hàng tay, không
chắm dặm hàng sông. Chủ động bón phân thúc đẻ nhánh sớm khi lúa bén rễ hồi xanh
và có lá mới.
(Tài liệu này chỉ mang tính chất
giới thiệu, khi triển khai thực tế, các tổ chức, cá nhân nên tham khảo ý kiến
chuyên gia và tài liệu khác)
Hải Yến (Phòng Thông tin KH&CN)